Projekt klastrowy

„Identyfikacja klastrów przemysłowych w Polsce. Próba oceny ich efektów ekonomicznych. Implikacje dla polityki rozwoju regionalnego” – projekt N N114 164938, kierownik – dr Tomasz Brodzicki

Informacje o projekcie

Głównymi celami badawczymi projektu były:  

• identyfikacja klastrów przemysłowych w Polsce z wykorzystaniem optymalnego algorytmu selekcji, 
• próba oceny efektów ekonomicznych funkcjonowania klastrów w Polsce zarówno w odniesieniu do podmiotów funkcjonujących w klastrze (efekty wewnętrzne bądź wewnątrz klastrowe) jak i efektów dla gospodarki poszczególnych regionów (efekty zewnętrzne bądź zewnątrzklastrowe), 
• analiza determinant rozwoju klastrów oraz barier rozwoju klastrów w gospodarce w procesie transformacji systemowej oraz wypracowanie rekomendacji dla polityki klastrowej na poziomie narodowym jak i regionalnym.

Projekt zakładał wykorzystanie zarówno zaawansowanych metod ilościowych uwzględniających zalecenia metodologiczne ekonometrii przestrzennej, metodę głównych bazowych, jak i analizy jakościowe (badania ankietowe, wywiady pogłębione). Otrzymane wyniki jakościowe poddane zostały również pogłębionej analizie ekonometrycznej w celu weryfikacji postawionych hipotez badawczych.

Analiza została przeprowadzona na podstawie najnowszego dorobku ekonomii w dziedzinie geografii ekonomicznej, ekonomii geograficznej, nowej geografii ekonomicznej, teorii organizacji przemysłowej czy teorii wzrostu. Wykorzystano również zalecenia kształtującej się statystyki i ekonometrii przestrzennej oraz nowoczesne programy służące mapowaniu zjawisk gospodarczych. 

Do przeprowadzenia badań empirycznych wykorzystano: bazy danych GUS F01 oraz REGON, Bazę Danych Lokalnych BDL oraz bazę handlu wg regionów Polski pochodzących z dokumentów SAD oraz bazy danych EUROSTATU, OECD i Banku Światowego oraz Penn World Tables mark 7.2. Wszystkie dane nominalne przeliczono na wielkości realne według cen z 1995 r. na podstawie odpowiednich sektorowych deflatorów cenowych GUS.

Uzyskanie wyniki – podsumowanie 

Przeprowadzone analizy w obszarze mapowania klastrów wskazują, że nie ma jednej optymalnej metody identyfikacji klastrów. W literaturze przedmiotu proponowanych jest kilka alternatywnych metod identyfikacji prowadzących często do dość odmiennych wniosków. Specyficzne uwarunkowania koncepcji klastra wymagają wykorzystania podejścia eklektycznego łączącego metody analizy ilościowej w oparciu o dostępne dane statystyczne oraz metody analiz jakościowych – mających weryfikować uzyskane wyniki analiz „statystycznych”. Ze względu na istotne ograniczenia w dostępie do danych statystycznych (np. brak regionalnych macierzy przepływów międzysektorowych, nieadekwatny poziom dezagregacji danych) tylko niektóre można zastosować w odniesieniu do Polski. Analizy powinny być jednakże prowadzone na odpowiednim poziomie dezagregacji przestrzennej i sektorowej – przynajmniej 3-cyfrowym poziomie dezagregacji PKD oraz poziomie podregionów bądź powiatów.

W procesie identyfikacji klastrów bardzo istotna jest znajomość specyfiki struktury funkcjonalno-przestrzennej obszaru, dla którego prowadzona jest analiza. Punktem odniesienia powinny być raczej regiony funkcjonalne a nie administracyjne (modyfikacja delimitacji obszarów gospodarczych). Konieczne jest jednocześnie wprowadzenie jednej precyzyjnej definicji klastra. Wymaga to jednak wypracowania spójnej, całościowej koncepcji teoretycznej.

W procesie identyfikacji klastrów na wysokim poziomie dezagregacji przestrzennej należy uwzględnić autokorelację przestrzenną zjawisk gospodarczych. Jej wpływ na podstawie przeprowadzonych badań wydaje się być statystycznie istotny. Zakładanie a priori, to znaczy bez uprzedniej pogłębionej analizy rzeczywistych danych, wartości krytycznych wskaźników służących identyfikacji klastrów należy uznać za błędne. Kwestia ta jest ściśle związana z przyjętą skalą analizy. 

Modelowanie z wykorzystaniem metod ekonometrii przestrzennej wskazuje na występowanie statystycznie istotnego i pozytywnego wpływu klastrów przemysłowych, mierzonych syntetycznym indeksem klasteryzacji gospodarki na poziom rozwoju polskich regionów, województw i podregionów, jednak tylko w niektórych jego aspektach. 

Klastry wydają się generować pozytywne efekty zewnętrzne na tyle silne, aby oddziaływać na rozwój regionów Polski, co uzasadnia prowadzenie polityki gospodarczej odnoszącej się bezpośrednio, bądź pośrednio do tej koncepcji. Na poziomie województw wpływ klastrów na rozwój regionalny jest niezależny od ogólnego poziomu aglomeracji gospodarki.

Na podstawie przeprowadzonej dla województw analizy przestrzenno-czasowej stwierdzono, że siła tego oddziaływania jest równie ważna, jak czynników reprezentujących kapitał społeczny i potencjał badawczo-rozwojowy. Pomiędzy sektorem badawczo-rozwojowym, a funkcjonowaniem klastrów w regionach występuje silne powiązanie. Można przypuszczać, że silny sektor badawczo-rozwojowy stymuluje powstawanie klastrów i na odwrót funkcjonowanie klastrów w regionie pozytywnie wpływa na rozwój sektora B+R. Klastry wydają się tym samym stanowić integralny element lokalnych i regionalnych systemów innowacji.

Indeksy klasteryzacji wydają się być statystycznie istotnie i pozytywnie skorelowane z napływem BIZ do polskich województw oraz skumulowaną wartością kapitału pochodzenia zagranicznego. Możemy tym samym mówić o występowaniu efektu sygnału związanego z funkcjonowaniem klastrów w danym regionie co może przekładać się na potencjalną atrakcyjność inwestycyjną regionów. 

Pewnym rozczarowaniem wydaje się być brak przesłanek do identyfikacji silnych efektów wewnętrznych w przeprowadzonym badaniu ankietowym – korzyści z funkcjonowania w klastrze na efektywność podmiotów gospodarczych. Wydaje się, że problemem jest tutaj nie brak samych efektów, ale nieumiejętność dostrzegania ich przez przedsiębiorców. W przeprowadzonym badaniu ankietowym porównującym podmioty funkcjonujące w zidentyfikowanych w fazie mapowania projektu koncentracjach w stosunku do grupy referencyjnej firm spoza obszaru koncentracji, lokalizacja przedsiębiorstw w koncentracjach geograficznych nie wiąże się z bezpośrednimi i widocznymi efektami współpracy klastrowej. Pojawiają się jednak pozytywne rezultaty w następujących obszarach: osiąganie większej rentowności, lepsza ocena pozycji konkurencyjnej, ułatwione pozyskiwanie pracowników, wyższe wynagrodzenia od średniej krajowej w branżach wysokich technologii, częściowo łatwiejszy i tańszy dostęp do wiedzy, obniżkę kosztu przeciętnego oraz wpływ lokalizacji na powstawanie relacji z sektorem badawczo-rozwojowym. Najważniejszym spostrzeżeniem w obliczu podjętych analiz jest fakt, iż sama obecność koncentracji geograficznej przedsiębiorstw nie jest wystarczająca dla ujawnienia korzyści współpracy klastrowej. Pojawiają się naturalne efekty ekonomiczne związane z wynikiem biznesowym, pozycją konkurencyjną czy dostępem do wiedzy, natomiast brak formalizacji współpracy nie pozawala na osiąganie dodatkowych korzyści związanych z jednoczesną kooperacją i konkurencją oraz budowaniem formalnych i nieformalnych relacji rynkowych. Przedsiębiorcy w wiązkach skoncentrowanych nie są świadomi możliwości osiągania korzyści z współwystępowania. Formalizacja współpracy i podjęcie wysiłków na rzecz budowania strategii rozwoju i wspierania klastrów wydają się jednak czynnikiem niezbędnym dla pełnego ujawnienia korzyści z takiej współpracy. Co więcej, samoświadomość uczestnictwa w klastrze, jest jednak czynnikiem o istotnym znaczeniu. Jest to również wskazówka, co do potencjalnego ukierunkowania polityki wspierania klastrów, czy polityki rozwoju opartej o klastry. 

Na współczesnym etapie brakuje przekonywujących, niepodważalnych dowodów potwierdzających efektywność polityki wspierania klastrów, które miałyby charakter przekrojowy a nie byłyby oparte o studia przypadków wybranych z reguły efektywnie funkcjonujących klastrów. Nie podważa to jednakże zasadności wdrażania polityki opartej o klastry. Prawidłowe jej ukształtowanie wymaga jednak niezależnej oceny dotychczasowo realizowanych działań, które w dużym stopniu nie przyniosły pokładanych w nich nadziei. Osiągnięcie realnych rezultatów wymaga zwiększenia skali alokowanych środków a tym samym wiąże się z większym ryzykiem również politycznym. Druga generacja polityki opartej o klastry idzie w tym kierunku. Wdrożenie działań powinno zostać poprzedzone dokładną oceną potencjalnych korzyści i potencjalnych oraz realnych kosztów wraz z przedstawieniem alternatywnych opcji i rozwiązań – w tym zaufania stricte procesom rynkowym i ograniczeniem się państwa do pełnienia funkcji regulacyjnej (wersja liberalna). Możliwość oddziaływania państwa na procesy rynkowe, w tym kluczowe dla koncepcji klastra decyzje lokalizacyjne podmiotów gospodarczych jest bardzo ograniczona. W obszarze tym sformułowano szereg istotnych rekomendacji. W ostatecznym rozrachunku o wsparciu publicznym powinna decydować racjonalność ekonomiczna.

Jednym z narzędzi wykorzystanym w badaniach były zaawansowane modele ekonometryczne. W modelowaniu wykorzystano metody pozwalające na odzwierciedlenie zależności przestrzennych pomiędzy regionami, również w ujęciu przestrzenno-panelowym, modelowanie SURE oraz regresje logitowe. 

Zastosowanie narzędzi ekonometrii przestrzennej było niezmiernie istotne, ponieważ w tego typu badaniu nie można pominąć współzależności przestrzennych, analizując problem, w którym interakcje pomiędzy podmiotami zależą również od bliskości położenia tych podmiotów względem siebie, co ma miejsce w przypadku klastrów. Co więcej, należy pamiętać, że działalność gospodarcza i współpraca pomiędzy różnego typu przedsiębiorstwami i instytucjami nie musi być ograniczona granicami administracyjnymi powiatów lub województw, stąd prowadzenie analiz wyłącznie na danych udostępnionych w statystyce publicznej należałoby uznać za niewystarczające. 

Ponadto ważne jest wykorzystanie metod, w których szuka się prawidłowości zachodzących jednocześnie w przestrzeni (wyjaśniających zróżnicowanie zmiennych pomiędzy regionami), jak również w czasie (wskazujące przyczyny zmian w czasie). Możliwość takiej analizy stwarzają modele panelowe, które zastosowano do identyfikacji efektów zewnętrznych klastrów w województwach.

Chcemy zaznaczyć, że zaprezentowane przez nas wyniki analiz ilościowych nie są wyczerpujące i oczywiście możliwe jest prowadzenie dalszych badań w tym kierunku. Na przykład efekty zewnętrzne mogą być obserwowalne również w innych procesach zachodzących w gospodarkach regionalnych, niż wzrost PKB per capita, przyrost wynagrodzeń, czy przyrost dochodów jednostek samorządowych. Także do identyfikacji efektów wewnętrznych w dalszych badaniach możliwe jest wykorzystanie na przykład narzędzi modelowania równań strukturalnych (Structural Equation Modeling - SEM), czyli wielowymiarowych, parametrycznych modeli pozwalających na testowanie i estymację relacji przyczynowych, przy równoczesnym wykorzystaniu zarówno technik statystycznych jak i jakościowych (często eksperckich) informacji o charakterze powiązań pomiędzy zmiennymi. 

Podsumowując, analogicznie do Henry’ego i in. (2006) stwierdzamy, że koncepcja klastra wnosi wartość dodaną dla zrozumienia procesów rozwoju regionalnego. Jako koncepcja eklektyczna łącząca wiele wątków i perspektyw badawczych odnoszących się do roli przestrzeni w gospodarce ma ona zasadnicze zalety ma też jednak duże wady. Na ten moment rozumienie fenomenu klastra jest niewystarczająco zarówno z perspektywy teoretycznej jak i empirycznej. Wydaje się, że na gruncie teoretycznym zasadniczy postęp z perspektywy ekonomii i geografii ekonomicznej mogą przynieść modele heterogenicznych firm a la Melitz (2003), odrzucające założenie reprezentatywnej firmy kluczowe dla literatury nowej teorii handlu i nowej geografii ekonomicznej. W modelach tych firmy różnią się poziomem produktywności mającym zarówno wymiar stricte stochastyczny jak i deterministyczny – procesy rynkowe prowadzą do efektu przestrzennej selekcji – firmy lokują się w przestrzeni według poziomu swojej produktywności. Ma to oczywiście również przełożenie na poziom wynagrodzeń i inne parametry ekonomiczne. Na gruncie empirycznym postęp metodologiczny oraz szerokie przestrzenno-czasowe analizy na coraz większej liczbie danych pozwolą na odpowiedzenie na wiele dotychczas nierozwiązanych problemów badawczych.

Implikacje dla polityki gospodarczej

Z przeprowadzonych badań wynikają istotne implikacje dla polityki gospodarczej prowadzonej na szczeblu centralnym i regionalnym. 

Na współczesnym etapie brakuje jednakże przekonywujących, niepodważalnych dowodów potwierdzających efektywność polityki wspierania klastrów, które miałyby charakter przekrojowy a nie byłyby oparte o studia przypadków wybranych z reguły efektywnie funkcjonujących klastrów. Potrzebne są tym samym pogłębione prace analityczne na większą skalę, które mogłyby odpowiedzieć na kluczowe pytania i w odpowiedni sposób ukierunkować politykę gospodarczą w tym istotnym obszarze. Potrzebne jest również prowadzenie pogłębionych analiz funkcjonowania klastrów na poziomie oraz ewaluacja wpływu polityki na produktywność poszczególnych firm. Analizy komparatywne powinny uwzględniać takie czynniki jak branża, wielkość firm, struktura przestrzenna, poziom zaawansowania technologicznego – w szerszy sposób uwzględniać specyficzny kontekst narodowy (narodowy system innowacji, uwarunkowania regulacyjne) jak i regionalny.

Mayneris (2011) wskazuje, że szczególnym problemem w realizacji polityki wspierania klastrów jest problem selekcji adresatów wsparcia. Zdaniem Maynerisa przykład programów francuskich wskazuje na rozbieżność pomiędzy deklarowanymi adresatami wsparcia a podmiotami faktycznie otrzymującymi wsparcie. Może to być wynikiem decyzji władz bądź swoistej autoselekcji firm w ramach wdrażanych programów. 

Mariotti i in. (2008) podkreślają silną heterogeniczność klastrów. Różnice mają charakter nie tylko strukturalny ale i dotyczą wzorców zachowań – mają charakter behawioralny. Ma to oczywiste przełożenie zarówno na ich bieżącą efektywność jak i potencjał rozwoju w przyszłości. Zróżnicowanie determinant rozwoju musi być zaadresowane przez politykę ukierunkowaną na rozwój klastrów jak i politykę rozwoju opartą o klastry. Wydaje się jednocześnie, w tym kontekście, że one-fits-all-policy oparta o jednolite zasady i kryteria nie jest możliwa do praktycznej implementacji. Mariotti i in. (2008) wskazują tym samym na konieczność regionalizacji a nawet lokalizacji polityki, aby w odpowiedni sposób uchwycić kontekst i specyfikę funkcjonowania tych systemów gospodarczych.

Z realizacją polityki opartej o klastry wiąże się też szereg potencjalnych zagrożeń. Może prowadzić ona do nadmiernej specjalizacji regionów (zagrożenie to w kontekście wielkoskalowego programu PdeC omawiają m.in. Duranton i in. 2008). A tym samym powodować zagrożenie monokulturą strukturalną czy wzrostem ekspozycji na szoki a zwłaszcza o charakterze asymetrycznym – co jest szczególnie problematyczne w przypadku funkcjonowania w ramach unii walutowej. Polityka może wypaczać alokację rynkową – proces decyzyjny może prowadzić do złych wyborów adresatów wsparcia. Polityka może być również nieefektywna. Kiese (2008) podkreśla, że liczba nowopowstałych inicjatyw klastrowych w skali globalnej znacząco przekracza liczbę realnych klastrów, który każdy z sektorów mógłby potencjalnie utrzymać w długim okresie czasu. Większość z tych inicjatyw określa jednocześnie terminem wishful-thinking clusters – są one więc jedynie pobożnymi życzeniami a nie systemami o realnym potencjale rynkowym. 

Pomimo licznych uwag, nie należy ogólnie rzecz biorąc podważać zasadności wdrażania polityki opartej o klastry. Prawidłowe jej ukształtowanie wymaga jednak niezależnej oceny dotychczasowo realizowanych działań, które nie przyniosły pokładanych w nich nadziei. Osiągnięcie realnych rezultatów wymaga zwiększenia skali alokowanych środków, a tym samym wiąże się z większym ryzykiem, również politycznym. Wdrożenie działań powinno zostać poprzedzone dokładną oceną potencjalnych korzyści i potencjalnych oraz realnych kosztów wraz z przedstawieniem alternatywnych opcji i rozwiązań – w tym zaufania stricte procesom rynkowym i ograniczeniem się państwa do pełnienia funkcji regulacyjnej (wersja liberalna). Należy zgodzić się z Kiese (2008, s. 290), który stwierdza, iż polityka wspierania klastrów wyprzedziła potencjał rozwoju klastrów, jak i nasze teoretyczne i empiryczne zrozumienie tego fenomenu.

Na podstawie przeprowadzonych analiz, analizy krytycznej literatury przedmiotu oraz dokonaniu efektywności wdrażanych działań i instrumentów można przedstawić następujący zestaw wniosków i rekomendacji dla polityki klastrowej:

• Wdrożenie polityki klastrowej powinno być poprzedzone dokładną analizą uwarunkowań rozwoju klastrów w kraju oraz ich mapowaniem wg spójnej metodologii w celu wskazania obszarów realnego potencjału gospodarczego
• Wdrożenie polityki powinno być poprzedzone analizą jej kosztów i korzyści w tym analizą alternatywnych rozwiązań
• Polityka klastrowa w formule polityki rozwoju opartej na klastrach może być elementem systemowego podejścia do problematyki rozwoju regionalnego
• Polityka klastrowa obok polityki rozwoju regionalnego może być osadzona zasadniczo, jako element strategicznej polityki przemysłowej czy polityki naukowo-technologicznej – ze swej natury będzie miała jednak charakter polityki horyzontalnej i wymagała będzie koordynacji działań wielu ministerstw i agencji – spójność celów, narzędzi i instrumentów różnych szczebli
• Polityka klastrowa nie powinna, co do zasady, realizować celu wyrównywania szans rozwojowych – jej wdrożenie może przyczynić się raczej do wzrostu polaryzacji działalności gospodarczej oraz wzrostu dysproporcji rozwojowych
• Działania podejmowane w ramach polityki powinny być dostosowane do etapu rozwoju klastrów – wsparcie powinno zostać skoncentrowane na wspieranie „klasteryzacji gospodarki” – rozwój klastrów w fazie embrionalnej oraz rozwój klastrów w fazie wzrostu i ekspansji. Klastry schyłkowe nie powinny stać się adresatem podejmowanych w jej ramach działań.
• Rozwój systemu klastra jest procesem długofalowym – ta perspektywa powinna być w polityce uwzględniona. Należy pamiętać jednocześnie, że czynniki, które były odpowiedzialne za rozwój klastra, mogą być odmienne od czynników jego dalszego rozwoju
• Klastry schyłkowe nie powinny być sztucznie utrzymywane przy życiu – procesy rynkowe w tym kreatywna destrukcja, powinny dominować. Zmiany strukturalne powinny zachodzić i być w odpowiedni sposób katalizowane przez politykę. Ogólnie rzecz biorąc polityka powinna przyjąć odmianę polityki pozytywnych a nie negatywnych dostosowań strukturalnych. Należy jednocześnie starać się wykorzystać w kreatywny sposób zasoby schyłkowego klastra w tym jego zasoby wiedzy i zgromadzony kapitał społeczny.
• Realne szanse na kreowanie istotnych efektów zewnętrznych mają tylko i wyłącznie klastry o odpowiednim potencjale znajdujące się w fazie realnego wzrostu czy ekspansji – zwłaszcza te o potencjale międzynarodowym – platformy eksportowe
• Rozwój nowych inicjatyw powinien być zracjonalizowany. Wsparcie inicjatyw powinno zostać uzasadnione i musi istnieć odpowiedni potencjał bazowy – realne interesy, mocne strony i przewagi, potencjał międzynarodowy, analizy rynkowe. Jeśli takie warunki nie są spełnione, jest mało prawdopodobne, aby inicjatywa klastrowa odniosła sukces w średnim czy długim okresie
• Na podstawie obiektywnych kryteriów, należy eliminować ze wsparcia inicjatywy bez szans na sukces – w szczególności gdy nieosiągane są zakładane rezultaty – w ostateczności o sukcesie czy porażce powinien decydować sam mechanizm rynkowy
• Optymalny proces selekcji wymaga wdrożenia otwartej formuły konkursowej przy przyjęciu transparentnych kryteriów w tym definicji klastra (typu klastra) oraz zagwarantowania niezależności komitetu decyzyjnego 
• Działania polityki klastrowej powinny skupić się przede wszystkim na tworzeniu warunków ramowych i eliminowaniu barier w endogennym (napędzanym rynkiem) rozwoju klastrów – realny wpływ polityki na decyzje lokalizacyjne podmiotów jest ograniczony
• Wdrażanie narodowej/regionalnej polityki ukierunkowanej na klastry powinno wiązać się z przeznaczeniem ściśle określonych środków finansowych proporcjonalnych do stawianych przed nią zadań 
• Polityka powinna tworzyć realne bodźce dla zmiany zachowania podmiotów rynkowych i instytucji otoczenia klastrów – w tym bodźce finansowe
• Cele polityki powinny zostać jasno i przejrzyście sformułowane z określeniem umożliwiającym obiektywną ocenę realizacji 
• Klastry mogą powstawać oddolnie, odgórnie bądź we współpracy w układzie PPP – szczególnie istotne znaczenie mają klastry oddolne, ponieważ wiążą się z mobilizacją lokalnego czy regionalnego kapitału społecznego, budują tożsamość regionalną i samoświadomość
• Realna polityka rozwoju oparta o klastry powinna zakładać znaczące wsparcie finansowe i organizacyjne dla klastra przynajmniej w jej fazie początkowej, jako wyraz przyznawania realnego znaczenia danego klastra dla gospodarki regionu
• Wsparcie publiczne powinna być z czasem redukowane, a skala wsparcia powinna być uzależniona od osiąganych efektów – inicjatywy klastrowe muszą przechodzić na z czasem na samofinansowanie zasadniczych działań
• Wydaje się, iż polityka wspierania klastrów powinna być realizowana na dwóch poziomach – centralnie na poziomie krajowym oraz na poziomie regionalnym. Regionalna specyfika klastrów może wymagać jednakże regionalizacji polityki krajowej w celu jej dostosowania do specyficznych uwarunkowań
• Działania na poziomie krajowym powinny dotyczyć działań o zakresie przekraczającym granice administracyjne regionów (działania ponadregionalne) względnie ze względu na swoją skalę wymagających interwencji czy finansowania z środków centralnych. Działania tego szczebla mogą dotyczyć również współpracy transnarodowej
• Działania podejmowane na poziomie krajowym powinny dotyczyć aspektów horyzontalnych: technologicznych, naukowo-badawczych i innowacyjnych bądź strategicznych
• Efektywność polityki wymaga koncentracji wsparcia na klastrach kluczowych dla rozwoju kraju – oznacza to jednocześnie, że nie wszystkie klastry otrzymają wsparcie (konieczne jest wypracowanie mechanizmu selekcji)
• Wspieranie kluczowych klastrów (o strategicznym znaczeniu dla rozwoju poszczególnych regionów) powinno zostać wpisane do regionalnych strategii rozwoju oraz regionalnych strategii innowacji. 
• Inicjatywy klastrowe powinny w drodze wewnętrznych konsultacji w układzie potrójnej helisy (z aktywnym uczestnictwem przedstawicieli świata nauki i władz) oraz w oparciu o pogłębione prace analityczne wypracować średniookresowe i długookresowe strategie rozwoju
• Strategie wskazujące m.in. priorytetowe kierunki działań powinny być oparte na szerokim konsensusie społecznym i akceptowane przez większość podmiotów klastra
• Implementacja strategii powinna opierać się o ściśle określone plany działań wraz z wskazaniem potencjalnych źródeł finansowania
• Uruchomienie pomocy publicznej jest dopuszczalne aczkolwiek na zasadach ogólnych i warunkowych – uzależnionych od współfinansowania przez same podmioty klastra i osiąganych efektów
• Partnerami w prowadzonej polityce powinny być sformalizowane inicjatywy klastrowe względnie koordynatorzy klastrów
• W ostatecznym rozrachunku o wsparciu konkretnego klastra obok argumentów natury strategicznej powinna decydować racjonalność ekonomiczna.
• Wsparcie powinno zostać skierowane do klastrów oddolnych o realnym potencjale rozwoju ale wymagających przekroczenie pewnej masy krytycznej podmiotów – gęstości powiązań względnie klastrów napotykających problemy w ekspansji (w tym przede wszystkim na rynki zagraniczne).
• Rolę lidera w inicjatywach klastrowych powinien odgrywać sektor biznesu.
• Immanentną cechą klastrów jest ich regionalne zakorzenienie – uzależnienie od regionalnego kontekstu – nakłada to poważne ograniczenie na możliwość praktycznego zastosowania benchmarkingu rozwiązań i wyszukiwania najlepszych praktyk.
• Odwoływanie się do ikonicznych klastrów typu Doliny Krzemowej i jej obecnych uwarunkowań rozwojowych może prowadzić w przypadku prostej, nieprzemyślanej adaptacji rozwiązań, do złego ukierunkowania polityki i wdrażanych w jej ramach rozwiązań.

Efekty realizacji projektu

Efektem końcowym badań przeprowadzonych w ramach projektu jest przygotowanie publikacji książkowej pt.  „Klastry i polityka klastrowa w Polsce. Konkurencyjność przedsiębiorstw, sektorów i regionów” wydana przez  Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego. Książka jest pracą zbiorową pod redakcją naukową kierownika projektu dr Tomasza Brodzickiego oraz dr Joanny Kuczewskiej opracowaną przez wykonawców projektu. Publikacja zawiera również wybrane artykuły – referaty, które zostały zaprezentowane na konferencji podsumowującej zasadnicze wyniki projektu. Publikacja  ukaże się zimą 2012 roku. Publikacja została wysoko oceniona przez recenzenta – prof. Marka Dutkowskiego.

W ramach projektu powstały artykuły, które zostały opublikowane w Pracach i materiały Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego oraz Rocznikach Kolegium Analiz Ekonomicznych SGH.  Artykuł na temat efektach sygnału dla inwestorów zagranicznych w powiązaniu z klastrami zostanie opublikowany w języku angielskim w  Czech Journal of Social Science, Business and Economics. Część prac projektowych została opublikowana w ramach serii Analizy i Opracowania KEIE UG (ISSN 2080-09-40) udostępnianych w międzynarodowym systemie RePEc.

Wyniki badań były w trakcie realizacji projektu upowszechniane przez referaty na licznych konferencjach naukowych krajowych i międzynarodowych. Łącznie wygłoszonych zostało 15 referatów.

W maju 2012 roku w ramach projektu Katedra zorganizowała konferencję naukową „Oblicza konkurencyjności państw i regionów Grupy Wyszehradzkiej” na którą zaproszeni zostali naukowcy z ośrodków krajowych i zagranicznych. Uczestnicy projektu wygłosili na niej pięć referatów w ramach dwóch sesji poświęconych problematyce klastrów i polityki wspierania klastrów.

Możliwe jest pobranie poszczególnych rozdziałów książki - linki znajdują się poniżej

Wstęp

Link do wstępu: http://www.ekonom.ug.edu.pl/web/download.php?OpenFile=3657

Rozdział 1. Teoretyczne aspekty koncepcji klastra (T. Brodzicki)

Link do rozdziału: http://www.ekonom.ug.edu.pl/web/download.php?OpenFile=3649

Rozdział 2. Polityka klastrowa (T. Brodzicki)

 Link do rozdziału: http://www.ekonom.ug.edu.pl/web/download.php?OpenFile=3650

Rozdział 3. Mapowanie klastrów w Polsce – próba dostosowania metody (T. Brodzicki, D. Ciołek, M. Tarkowski)

Link do rozdziału: http://www.ekonom.ug.edu.pl/web/download.php?OpenFile=3651

Rozdział 4. Identyfikacja efektów zewnętrznych funkcjonowania klastrów przemysłowych w Polsce  (D. Ciołek, T. Brodzicki)

Link do rozdziału: http://www.ekonom.ug.edu.pl/web/download.php?OpenFile=3652

Rozdział 5. Efekty wewnętrzne klastrów (J. Kuczewska, M. Kujawski, T. Brodzicki)

Link do rozdziału: http://www.ekonom.ug.edu.pl/web/download.php?OpenFile=3653

Rozdział 6. Studia przypadków klastrów przemysłowych na Pomorzu (M. Koszarek, A. Borowicz, J. Kuczewska)

Link do rozdziału: http://www.ekonom.ug.edu.pl/web/download.php?OpenFile=3654 

Rozdział 7. Klastry, inicjatywy klastrowe i polityka klastrowa w wybranych regionach Polski (P. Czapliński, B. Jankowska, M. Dondelewski)

Link do rozdziału: http://www.ekonom.ug.edu.pl/web/download.php?OpenFile=3656 

Zakończenie (T. Brodzicki, D. Ciołek, J. Kuczewska)

Link do rozdziału: http://www.ekonom.ug.edu.pl/web/download.php?OpenFile=3658