Numer 22 / 2006

Prace i Materiały Instytutu Handlu Zagranicznego nr 22

THE INFLUENCE OF THE GLOBALIZATION PROCESSES ON CENTRAL AND EASTERN EUROPEAN REGION


Institute of International Business at the Faculty of Economics of the University of Gdańsk has prepared serial number of its Working Papers. The 22nd edition of Working Papers contains the results of the studiem on transition processes in Central and Eastern European countries and on different aspects of globalization process in the world economy. The studies have been conducted by various scientific centers. This publication comprises 46 papers which are based on research work carried out by 57 researchers in Polish and foreign universities.

Redaktorzy: Karolina Klecha, Tomasz Michałowski
Recenzent: Nelly Daszkiewicz (University of Łódź)

Rada Naukowa: Janusz Bilski (Vilnius Technological University), Adam Budnikowski (Warsaw School of Economics), Danuta Marciniak-Neider (University of Gdańsk), Ewa Oziewicz (University of Gdańsk)

Wydawnictwo: Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdanskiego, Sopot 2006
 

Spis treści (abstrakty):

Katarzyna Czerewacz, Agnieszka Konopelko, Belarusian foreign trade policy under globalization

Republika Białorusi charakteryzuje się najmniej otwartą gospodarką spośród wszystkich państw WNP. Niemniej Białoruś coraz częściej postrzegana jest nie tylko przez pryzmat polityki, ale jako kraj o znacznym potencjale gospodarczym. Stanowi o tym duża chłonność rynku, tania i wykształcona siła robocza oraz osiągalne na miejscu surowce. Niewątpliwie znaczny stopień komplementarność Białorusi z Rosją powoduje, że kraj ten jest skazany na bliską współpracę ze swoim większym sąsiadem. Niemniej jednak ostatnie lata wskazują, że polityka dywersyfikacji eksportu przyniosła pożądane efekty, a wielkość białoruskiego wywozu do krajów zachodnich jest równa wartości towarów sprzedawanych Rosji.

Natomiast niepokojący wydaje się fakt ograniczania i zastępowania przez stronę białoruską swojego importu produkcją własną. W dużej mierze wynika to z faktu proeksportowego kierunku rozwoju gospodarki białoruskiej (70% wyprodukowanych w tym kraju towarów trafia na eksport) oraz z chęci przyciągania inwestycji zagranicz¬nych. Łatwość podejmowania inwestycji na Białorusi, sprzyjające ku temu regulacje w taryfie celnej oraz możliwość dotarcia w ten sposób do 220 mln konsumentów z obszaru Euroazjatyckiej Wspólnoty Gospodarczej, ma zachęcić do przenoszenia całych zakładów produkcyjnych zamiast eksportu towarów. Elementem takiej polityki są Wolne Strefy Ekonomiczne oferujące zagranicznym inwestorom większy poziom stabilności prawno-ekonomicznej i znaczne ulgi w prowadzeniu działalności.

Bogusława Drelich-Skulska, Przemysław Skulski, Institutional, economic and cultural business environments – comparing Poland and Taiwan

Prowadzenie działalności gospodarczej na różnych rynkach zagranicznych wymu¬sza na przedsiębiorstwach konieczność posiadania wiedzy dotyczącej zarówno zasad prowadzenia biznesu w danym środowisku, jak i znajomości uwarunkowań ekonomicz¬nych i kulturowych charakterystycznych dla danego kraju. Warunkiem osiągania sukcesu w międzynarodowym środowisku jest umiejętność elastycznego podejścia do zmieniających się warunków otoczenia zewnętrznego oraz przekształcanie barier działalności w swoje własne atuty.

Wobec braku oficjalnych stosunków dyplomatycznych między Polską i Tajwanem nie jest możliwy szybki i zadowalający rozwój kontaktów gospodarczych pomiędzy obu krajami. Dodatkową barierą są dysproporcje we wzajemnej wymianie handlowej oraz w wielkości bezpośrednich inwestycji zagranicznych.

Środowisko społeczno-kulturowe w obu krajach bardzo się różni. Wydaje się jednak, że nie są to bariery mogące paraliżować kontakty gospodarcze. Przykłady innych krajów azjatyckich, przede wszystkim Japonii i Korei Płd., pokazują że pokonywanie odmienności kulturowych jest relatywnie łatwe. Należy zdawać jednak sobie sprawę, że bardzo istotną rolę odgrywa polityka informacyjna. Dla Polaków kultura azjatycka wciąż jest obszarem mało znanym. Upowszechnianie informacji o kulturze, religii, zwyczajach panujących na Tajwanie w pewnością przyczyni się do lepszego zrozumienia tego kraju. Podobna sytuacja dotyczy także Polski, która na Tajwanie prowadzi mało aktywne działania informacyjne i promocyjne.

Roman Kisiel, Anna Źróbek, Marlena Cicha, Polish economy in the view of investment development path – an introduction to further research

Według wstępnych rozważań w latach 1990 – 2003 Polska znajdowała się na drugim etapie ścieżki rozwoju inwestycyjnego. W analizowanym okresie odnotowano pojawienie się, a następnie wzrost inwestycji wewnętrznych. Wzrost ten możliwy był dzięki zmianom, jakie zaszły w gospodarce po roku 1989.

Napływ inwestycji bezpośrednich do Polski podyktowany był m.in. chęcią substy¬tuowania importu. Dodatkowo działalność umożliwiała poprawiająca się infrastruktura telekomunikacyjna i możliwość korzystania z Internetu oraz coraz większa podaż wykwalifikowanej siły roboczej.

W kraju znajdującym się na drugim etapie ścieżki pojawiają się ponadto inwestycje zewnętrzne. W analizowanym okresie pojawiły się one głównie na Wschodzie. Wpływ na to miały pośrednio zmiany w strukturze sektorowej gospodarki oraz poprawa innowacyjności. Jednakże stopa inwestycji zewnętrznych w Polsce nie jest w stanie zrekompensować wzrostu inwestycji wewnętrznych, więc pozycja inwestycyjna nie ulega poprawie. To natomiast jest argumentem, iż Polska nie znajduje się na etapie trzecim ścieżki rozwoju inwestycyjnego.

Andżelika Kuźnar, The role of services in the process of development of European countries in transition

Celem opracowania jest próba analizy wpływu usług na rozwój gospodarczy czterech krajów w okresie transformacji, będących jednocześnie członkami OECD (Czech, Polski, Słowacji i Węgier). Sektor usług w krajach o gospodarce centralnie planowanej był zaniedbany. Za niezbędny czynnik rozwoju uznawano sektor produkcji przemysłowej, a usługi co najwyżej były jego uzupełnieniem. Procesy transformacji miały ogromny wpływ na wszystkie branże usługowe, zwiększając ich udział w PKB, zatrudnieniu oraz handlu zagranicznym. Włączenie tych krajów w międzynarodową wymianę usługową, zwiększony napływ kapitału inwestycyjnego oraz tworzenie centrów usługowych pozwalają na szybsze i bardziej efektywne zmiany w całej gospodarce. Mimo iż osiągnięte wyniki są niższe, niż w wyżej rozwiniętych krajach OECD, należy pamiętać, że jeszcze 15 lat temu usługi były tylko „produktem ubocznym” rozwoju przemysłowego.

Szymon Mazurek, The efficiency of Polish economic policy compared to the South-East Asia nations in the light of the international competitiveness rankings

W 2005 roku w międzynarodowym rankingu konkurencyjności przygotowywanym przez International Institute for Management Development (IMD) Polska zajęła odległe 57. miejsce, które nie uległo zmianie w porównaniu z rankingiem z roku 2004. W tym samym zestawieniu znacznie wyżej sklasyfikowane są gospodarki azjatyckie. Niniejszy artykuł przedstawia główne problemy polskiej polityki gospodarczej widziane przez pryzmat kryteriów oceny konkurencyjności stosowanych przez IMD.

Droga rozwoju gospodarki polskiej zestawiona jest z procesami zachodzącymi w gospodarkach azjatyckich. Wyszczególnione są elementy kluczowe dla zwiększania konkurencyjności gospodarki: nieefektywność konkurencyjności opartej na niskich kosztach pracy, wzrost efektywności, polityka budżetowa uwzględniająca konieczność zwiększania nakładów na infrastrukturę i rozwój naukowy, wspieranie silnych lokalnych marek.

Wnioski dla Polski są niestety pesymistyczne. Owszem, polska polityka może się pochwalić bieżącymi sukcesami (np. napływ inwestycji zagranicznych), a gospodarka czerpie korzyści z wejścia do struktur Unii Europejskiej, ale wydaje się, że brak jest długofalowej strategii budowy konkurencyjności na arenie międzynarodowej.

Borisas Melnikas, Integral cultural space in Europe: equal rights and transition processes in the East – and Central European countries

W artykule przedstawiono proces integracji kulturowej w Europie. Głównym celem artykułu jest analiza problematyki równouprawnienia oraz procesów przemian zachodzących w krajach Europy Środkowej i Wschodniej.

W artykule przedstawiono definicje oraz podstawy do zbudowania integracji kulturowej w Europie, zaprezentowano ideę równouprawnienia w kontekście przemian zachodzących w krajach regionu oraz dokonano analizy transformacji w kontekście politycznym, społecznym oraz gospodarczym. W tekście przedstawiono etapy transformacji oraz sformułowano ich cechy. Dokonano również oceny priorytetów polityki gospodarczej i społecznej, które powinny być wdrożone w życie w związku z procesem rozszerzenia Unii Europejskiej oraz przeanalizowano nowe kwestie dotyczące liberalizacji obu tych polityk w państwach Europy Środkowej i Wschodniej.

Tomasz Michałowski, The IMF and transition processes in the countries of Central and Eastern Europe and the former USSR

MFW w sposób aktywny włączył się w proces trans¬formacji krajów Europy Środkowej i Wschodniej oraz b. ZSRR, popierając tzw. radykalne podejście do reform. Podejście to, które stało się przedmiotem największych kontro¬wersji transformacji, wiązało się z równocze¬snym zainicjowaniem i wprowadzaniem w życie wszystkich głównych elementów strategii reform, tj. liberalizacji cen i handlu, stabilizacji makroekonomicznej, restruktu¬ryzacji i prywatyzacji przedsiębiorstw oraz reform instytucjonalnych i prawnych.

Wpływ MFW na kształt i charakter reform w poszczególnych krajach post-socjalistycznych można uznać jednak za dysku¬syjny. Wielu ekspertów uważa, że o kształcie, sekwencji oraz szybkości reform decydowały raczej panujące na starcie warunki, nowe długoterminowe cele odnośnych krajów oraz różne wewnętrzne czynniki polityczne i instytucjonalne, niż zalecenia MFW.

Wielkość pomocy kredytowej Funduszu dla transformujących się krajów Europy Środkowej i Wschodniej oraz byłego ZSRR, mierzona dokonanymi zakupami walut, wyniosła w latach 1989-2005 łącznie 30,7 mld SDR. Ponad połowę tej kwoty przypadło na Rosję.

Józef Misala, Globalization process and Poland

Artykuł składa się z trzech części. W pierwszej z nich przedstawia się teoretyczne aspekty procesu globalizacji we współczesnej gospodarce światowej wyodrębniając wyraźnie internacjonalizację i globalizację rynków produktów (towarów i usług), inter¬nacjonalizację i globalizację różnorodnych czynników wytwórczych, inter¬nacjonalizację i globalizację tzw. efektów zewnętrznych działalności gospodarczej człowieka i wreszcie – internacjonalizację oraz globalizację działalności różnego typu organizacji i instytucji.

Druga część artykułu zawiera konfrontację odpowiednich rozważań teoretycznych z przebiegiem procesu internacjonalizacji rynków produktów i czynników wytwórczych na przykładzie Polski. Autor dokonuje zarazem porównań z odpowiednimi osiągnięciami innych, nowych krajów członków rozszerzonej Unii Europejskiej. Specyficzną część artykułu stanowią rozważania dotyczące dotychczasowego gospodarowania środowiskiem naturalnym w Polsce w kontekście rozwoju jej wymiany zagranicznej.

Ostatnia część artykułu to podsumowanie i wnioski. W tej części chodzi głównie o wnioski dla polityków gospodarczych różnego szczebla. Ale chodzi zarazem o postawienie tez godnych do rozważenia przez naukowców.

Sylwia Pangsy-Kania, Innovativeness as “fuel” for the engine of growth: the challenge for Poland

Innowacyjność jest determinantą rozwoju gospodarczego. Decyduje o miejscu danego kraju w rankingu międzynarodowej konkurencyjności. Uznając innowacyjność za motor napędowy wzrostu i rozwoju gospodarczego należy podkreślić znaczenie koncepcji narodowej zdolności innowacyjnej oraz istniejące powiązania w narodowym systemie innowacji. Problematyka innowacyjności nabiera szczególnego znaczenia w przypadku polskiej gospodarki. Poziom innowacyjności Polski jest bowiem niski w porównaniu z innymi krajami UE-15, a także na tle krajów Europy Środkowej i Wschodniej, co zostało przedstawione na przykładzie wskaźnika GERD.

Polska gospodarka wymaga priorytetowego traktowania innowacyjności w rozwoju gospodarczym, co powinno znaleźć odzwierciedlenie w prowadzonej polityce innowacyjnej. Przed polską gospodarką stoją ogromne wyzwania, związane ze wzrostem innowacyjności, która stwarza możliwości budowy gospodarki opartej na wiedzy oraz rozwoju społeczno-gospodarczego.

Agnieszka-Stanowska-Hirsch, Reorientation of Polish foreign trade at the turn of the 1980s and 1990s

Przeprowadzona powyżej analiza wykazała, że zmniejszanie się roli Rosji w handlu zagranicznym nie dotyczyło tylko Polski, ale także innych krajów regionu. W przypadku Czech, Słowacji i Węgier zmniejszenie zaangażowania na rynku rosyjskim było głębsze niż w przypadku Polski. Podkreślenia wymaga fakt, że proces ten dotknął także kraje, które były powiązane z gospodarką rosyjską zdecydowanie bardziej niż Polska (Litwa, Łotwa i Estonia). Wpływ na tak głębokie zmiany kierunków handlu zagranicznego miały złożone czynniki gospodarczo-polityczne. Należały do nich: zapaść gospodarcza Rosji, radykalna zmiana systemów gospodarczych i politycznych Rosji i analizowanych krajów oraz naturalne z psychologicznego punktu widzenia odwracanie się od dotychczasowego suwerena. Ponadto wpływ miały także odmienne cele strategiczne w polityce Rosji i Polski a także pozostałych krajów. Polska i wymienione powyżej kraje Europy Środkowo-Wschodniej dążyły do włączenia ich w struktury NATO i Unii Europejskiej. Natomiast Rosja dążyła do utrzymania wpływów w byłych krajach Układu Warszawskiego. Dodatkowo proces osłabiania więzi gospodarczych pomiędzy Rosją a opisywanymi krajami został pogłębiony przez rosyjski kryzys gospodarczy 1998 r., który nie tylko doprowadził do zmniejszenia rosyjskiego importu, ale i pogorszenia warunków rynkowych dla słabo rozwiniętych przedsiębiorstw z krajów budujących od podstaw gospodarkę rynkową.

Powszechna reorientacja handlu zagranicznego wśród krajów regionu sugeruje, że proces ten był nieunikniony i prawdopodobnie nie do zatrzymania w tamtym okresie

Magdalena Stawicka, Middle-Eastern Europe and foreign direct investments

Począwszy od lat 70. większość europejskich krajów socjalistycznych stworzyło formalno-prawne podstawy do bezpośredniej współpracy kapitałowej z zagranicą. W każdym z tych krajów podjęto wiele kroków, mających na celu zachęcenie firm z krajów rozwiniętych do inwestowania. Były to nowe akty prawne, wakacje podatkowe, możliwość wywozu zysków i kapitału do kraju macierzystego i inne. Dynamiczny wzrost znaczenia bezpośrednich inwestycji zagranicznych na świecie przypada na lata 80. Nastąpiły wówczas znaczne zmiany w gospodarce światowej, którym towarzyszyły zmiany polityki krajów importujących kapitał. Gospodarki państw stały się bardziej otwarte na kapitał obcy poprzez wzrost znaczenia wymiany handlowej, nastąpiła internacjonalizacja systemów finansowych i walutowych, a także rynków kapitałowych. Jednocześnie okres ten to czas wzrostu gospodarczego oraz poszukiwanie przez państwa nowych źródeł rozwoju gospodarczego i ekspansji na nowe rynki zbytu z powodu nasilającej się konkurencji ze strony nowych uprzemysło¬wionych państw.

Liberalizacja polityki wobec napływających inwestycji zagranicznych doprowa¬dziła do tego, że tzw. „gospodarki niedoboru” stworzyły doskonałe warunki do pomnożenia kapitału w Europie Środkowowschodniej. Rynki Polski, Czechosłowacji czy Węgier charakteryzowały się brakiem konkurentów krajowych i zagranicznych oraz brakiem towaru na rynku, co było ważnym argumentem dla inwestorów zagranicznych. Poszczególne państwa próbowały stworzyć jak najlepsze warunki do inwestowania, z jednej strony chciały dorównać warunkom międzynarodowy, z drugiej natomiast chciały oferować warunki atrakcyjniejsze od tych, jakie istnieją w krajach sąsiadujących. Według stanu na koniec 2004 roku wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych, które napłynęły do Europy Środkowowschodniej wyniosła ponad 40 miliardów USD. Wartość kapitału zagranicznego inwestowanego w tym regionie świata jest z roku na rok coraz większa i stanowi w 2005 roku 6,6% ogółu bezpośrednich inwestycji zagranicznych na świecie.

Andrei Sumin, Impact of globalization on Russian economy

Artykuł przedstawia, w jaki sposób globalizacja oddziałuje na gospodarkę Rosji. W tym celu dokonano analizy kierunków i struktury handlu zagranicznego, napływu i odpływu kapitału zagranicznego, dynamiki zmian w zakresie zagranicznych inwestycji bezpośrednich oraz długu zagranicznego.

Artykuł podejmuje również problematykę związaną z aktywnością instytucji gospodarczych oraz ujmuje aspekt regionalnej integracji. Wynikiem badań jest stwierdzenie, że gospodarka Rosji jest gospodarką otwartą, w pełni poddaną procesom globalizacji.

Adam Szymaniak, Poland in offshore location attractiveness rankings

Światowy wzrost gospodarczy w latach dziewięćdziesiątych, w połączeniu z boomem na rynku IT, stworzył idealne warunki dla usługodawców (service providers). Ożywienie gospodarcze doprowadziło do niedoboru wysoko wykwalifikowanych pracowników, a co za tym idzie – do wzrostu poziomu płac w sektorach usługowych. Zmieniające się trendy w usługach zostały wykorzystane przez niektóre państwa rozwijające się, które uatrakcyjniły swoją ofertę inwestycyjną offshoringu. Indie, Chiny, Malezja czy Filipiny stały się wiodącymi usługodawcami dla gospodarek krajów wysoko rozwiniętych. Przedstawiona w artykule analiza dowodzi, że na rynku offshoringu coraz aktywniejszą rolę odgrywają państwa Europy Środkowo-Wschodniej. Ich wzrastająca pozycja wynika z kompilacji „obfitości” rynku pracy, dostępności pracowników o wysokich umiejętnościach, relatywnie dobrej infrastruktury, członkostwa w Unii Europejskiej i stabilności politycznej. Rankingi atrakcyjności klimatu inwestycyjnego dowodzą, że Polska stanowi „naturalne” zaplecze offshoringowe dla krajów Unii Europejskiej. Polska powinna oprzeć swoją strategię przyciągania usługowych BIZ na aktywnej promocji marketingowej w państwach Unii Europejskiej.

Sławomir Bukowski, The prospects of Central European countries’ membership in the EMU

Konwergencja realna oznacza, proces zbliżania się krajów kandydujących do Unii Ekonomicznej i Monetarnej do średniego poziomu rozwoju gospodarczego krajów członkowskich tej unii, mierzonego poziomem PKB per capita, poziomu inflacji i bezrobocia, synchronizację cyklu koniunkturalnego z cyklem właściwym dla krajów tej unii. Procesy realnej konwergencji powinny prowadzić do trwałego spełnienia kryteriów nominalnej konwergencji określonych w traktacie z Maastricht.

Przegląd aspektów teoretycznych dotyczących procesów nominalnej i realnej konwergencji oraz analiza stylizowanych faktów dotyczących gospodarek krajów UE z Europy Środkowej pozwala stwierdzić, że z biegiem czasu stają się one coraz lepszymi kandydatami do unii monetarnej. Krajami, które wydają się najlepiej przygotowane do przystąpienia do EMU są: Estonia, Litwa, Słowenia. Pozostałe kraje muszą stabilizować swoje gospodarki, a niektóre z nich (w tym Polska i Węgry) powinny przeprowadzić głębokie reformy o charakterze instytucjonalnym i strukturalnym.

Peter Frankenfeld, Views of evaluation in European regional policy – an assessment of a feedback-instrument as relevant as delicate

Ewaluacje w polityce regionalnej są instrumentem służącym kontroli i poprawie wyników programów pomocowych UE. Dwie ostatnie ewaluacje wywołały wiele pytań odnośnie do wartości dokonywanych ocen. Ewaluacja ex ante dla okresu lat 2007-2013 skłania do stworzenia nowej interaktywnej i iteracyjnej metody bazującej na doświadczeniach z przeszłości i wglądzie do nowoczesnej teorii wzrostu.

Jan Hagemejer, Jan J. Michalak, Importance of technical barriers to trade in integration of Central and East European countries with the EU

Standardy i regulacje techniczne są coraz częściej przedmiotem analiz ekonomicznych z dziedziny handlu międzynarodowego. Podczas, gdy takie regulacje są często wprowadzane w celu ochrony interesu konsumentów, mogą one w rzeczywistości stanowić barierę techniczną w handlu. Wynika to z faktu, że zagraniczni eksporterzy są zmuszeni do pokrycia kosztów dostosowawczych do przepisów kraju docelowego. Z drugiej strony literatura empiryczna związana z zagadnieniem standardów, a także modele teoretyczne wydają się wskazywać na pozytywne skutki harmonizacji standardów dla handlu międzynarodowego.

W naszej pracy skupiamy się na problemie regulacji technicznych w Unii Europej¬skiej oraz ich wpływie na wysokość kosztów handlu. Niniejszy artykuł stanowi podsumowanie prac wykonanych w ramach większego projektu. W odrębnym badaniu empirycznym Hagemejer (2005), wykazał wzrost przepływów handlowych pomiędzy krajami UE w sektorach, w których regulacje techniczne są najbardziej skomplikowane i wymagają największych kosztów dostosowawczych. Prawdopodobną przyczyną zaistniałej sytuacji jest fakt skoncentrowania handlu wewnątrz UE na towarach o wysokich barierach technicznych w handlu, a handlu z krajami trzecimi, na towarach, gdzie bariery te są niskie lub nie występują. W związku z tym, regulacje techniczne UE mogą w rzeczywistości prowadzić do przesunięcia handlu, jeżeli różnice w wydajności producentów UE i innych są istotne.

Niniejsze badanie analizuje strukturę eksportu nowych krajów członkowskich do „starej” Unii Europejskich. Obliczono tutaj udziały handlu z UE z jej nowymi członkami, które są przedmiotem poszczególnych typów polityki standaryzacyjnej UE. Przeanalizowano również strukturę przewag komparatywnych nowych członków UE w badanych sektorach. Z obliczeń wynika, że struktura eksportu nowych członków UE staje się coraz bardziej podobna do struktury handlu wewnątrz UE-15. W związku z tym, można się spodziewać, że kraje środkowej i wschodniej Europy skorzystają na przyjęciu jednolitej polityki standaryzacyjnej UE.

Ostatnia część pracy przedstawia wyniki badania ankietowego przeprowadzonego wśród polskich firm w grudniu 2004 roku, po rozszerzeniu UE. Wynika z niego, że koszty dostosowawcze były umiarkowane i że proces adaptacji był w dużej mierze zakończony. Można zatem spodziewać się korzyści dobrobytowych dla nowych członków UE. W celu ich oceny przeprowadzono prostą symulacje przyjęcia wspólnotowych standardów przy użyciu modelu równowagi ogólnej GTAP. Potencjalne korzyści są oszacowane na 1,0-1,5 % PKB nowych członków UE.

Algis Junevičius, Jurgita Keršytė, The system analysis of the principles of subsidiarity: Lithuanian case

Szybkiemu procesowi integracji Unii Europejskiej towarzyszy reorganizacja struktury instytucjonalnej, która musi uwzględniać relacje zachodzące pomiędzy instytucjami o różnym statusie i poziomie w hierarchii instytucjonalnej. Jednocześnie w związku z przystąpieniem do UE dziesięciu nowych krajów członkowskich i związanym z tym faktem przeniesieniem części kompetencji do głównych instytucji UE (takich jak: Parlament Europejski, Komisja Europejska, Trybunał Sprawiedliwości, Sąd Pierwszej Instancji oraz Rada Europejska), ważną kwestią jest wykazywanie braku ignorancji w odniesieniu do małych państw członkowskich. Z tego względu mechanizm podejmowania decyzji powinien zostać uproszczony.

W artykule dokonano analizy wagi zasady subsydiarności w kontekście procesów integracyjnych w ramach Unii Europejskiej. Podstawą zasady subsydiarności jest zapewnienie, że decyzje podejmowane są na poziomie jak najbliższym obywatelom, na najbardziej efektywnym poziomie. Chodzi o to, by UE nie podejmowała działań, jeżeli są one mniej efektywne od działań podjętych na poziomie krajowym, regionalnym lub lokalnym. Należy również wspomnieć, że zasada subsydiarności jest podstawą dla działania na wielu polach. Chociaż analizowana zasada jest przedmiotem ciągłych dyskusji w ramach różnych instytucji, nie została ona jeszcze ostatecznie rozstrzygnięta.

Marcin Karwiński, Human resource management as a factor of Polish sports organisations’ competitiveness in the European Union

Artykuł w pierwszej części definiuje organizację sportową, a także obszary jej sukcesu. Autor wykazuje specyfikę organizacji sportowej, a także definiuje jej podstawowe grupy pracownicze. W dalszej części opracowania, opisana zostaje struktura organizacji sportowej. W ostatniej części autor opisuje problemy i wyzwania stojące przed nowoczesnym klubem sportowym w obliczu konkurencji podobnych organizacji europejskich z punktu widzenia zarządzania zasobami ludzkimi. Artykuł przedstawia przykłady wzięte z praktyki gospodarczej działań klubów sportowych na rozwijającym się polskim rynku. W końcowej części autor stawia tezę że odpowiednie działania w sferze ZZL mogą wspomóc polskie kluby sportowe w rywalizacji z możniejszymi konkurentami z Europy Zachodniej.

Urszula Kosterna, Corporate income tax systems in the European Union – the case for harmonisation

Zgodnie z oficjalnym stanowiskiem organów Unii Europejskiej nie ma potrzeby pełnej harmonizacji systemów podatkowych krajów członkowskich. Jednocześnie jednak struktury te nie mogą stwarzać przeszkód dla funkcjonowania wspólnego rynku, ani zniekształcać konkurencji. Oznacza to przede wszystkim potrzebę harmonizacji podatków pośrednich. W odniesieniu do podatku dochodowego od osób prawnych istniejące uregulowania, pochodzące z 1990 roku, dotyczą jedynie tych elementów opodatkowania, które związane są z transakcjami transgranicznymi przedsiębiorstw wielonarodowych.

Powiększenie UE oraz procesy globalizacji nasiliły dyskusję na temat nie¬doskonałości wspólnego rynku, konkurencyjności przedsiębiorstw z krajów EU, wreszcie konkurencji podatkowej między tymi krajami. W celu sprostania tym wyzwaniom Komisja Europejska zaproponowała wprowadzenie wspólnych zasad ustalania podstawy opodatkowania przedsiębiorstw działających na obszarze więcej niż jednego kraju członkowskiego, bez ingerencji w wysokość stawek podatkowych, które pozostałyby w wyłącznej kompetencji krajów członkowskich. Przyjęcie takich zasad uwypukliłoby różnice w stawkach podatkowych, przyczyniając się do lepszej alokacji kapitału, zbliżenia (obniżenia) stawek, wreszcie do poprawy międzynarodowej konkurencyjności firm i krajów UE.

Kęstutis Kriščiūnas, Živile Paužaitė, Evolution of the EU Northern Dimension policy: the results of Jean Monnet Project ”The network on the enlargement and the Northern Dimension of the EU”

Za dynamiczne procesy integracji europejskiej odpowiadają również północne kraje Unii Europejskiej. Artykuł podejmuje analizę głównych tendencji zachodzących w polityce UE w ramach Wymiaru Północnego.

Tekst przedstawia koncepcję tej polityki, jej mechanizmy oraz ewolucję działań dotyczących Wymiaru Północnego. Dodatkowo artykuł prezentuje wyniki projektu Jeana Monnet’a nt. „Rozszerzenia a Wymiaru Północnego UE”.

Bogumiła Mucha-Leszko, Magdalena Kąkol, State Aid as a market intervention instrument in the EU new member countries (cases of Poland, Czech Republic and Hungary)

Przedmiotem opracowania jest analiza pomocy państwowej jako instrumentu interwencji rynkowej w nowych krajach członkowskich Unii Europejskiej. Autorki skoncentrowały swoją uwagę na polityce w tej dziedzinie realizowanej w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, ale głównie w Polsce, Czechach i na Węgrzech. Wybór krajów ma bezpośredni związek z wysokością świadczonej pomocy państwowej. W okresie przedakcesyjnym 2000-2003 największe kraje kandydujące (KK) udzieliły 86% pomocy świadczonej w KK-10, a w pierwszym roku członkostwa prawie 83%. Celem przeprowadzonej analizy jest: 1) przedstawienie warunków, jakie w dziedzinie polityki konkurencji musiały spełnić kraje kandydujące do UE, które rozpoczęły negocjacje akcesyjne w roku 1998, 2) porównanie poziomu, struktury i instrumentów pomocy krajów członkowskich Europy Środkowo-Wschodniej z pomocą realizowaną przez UE-15, 3) ocena pomocy jako instrumentu polityki narodowej zmierzającej do lepszego dostosowania przedsiębiorstw do konkurencji na wspólnym rynku UE.

Anna Maria Nikodemska-Wołowik, Relations between local product brand and image of the region in the context of Polish membership in the EU

Artykuł poświęcono problematyce kreowania marek lokalnych charakterystycznych dla danego regionu i uwarunkowaniom ich rozwoju po włączeniu Polski do struktur europejskich. Rozważania tutaj zawarte dotyczą głównie polskiego rynku, ale opisywana problematyka wspólna jest dla innych krajów tej części naszego kontynentu, zwłaszcza nowych członków Unii Europejskiej i państw do niej pretendujących. Na rynkach tych międzynarodowe korporacje zajmują dominujące pozycje, jednak zazwyczaj nie są w stanie konkurować z lokalnymi producentami, którzy oferują wyjątkowe, unikatowe dobra. Zachodzi tutaj sprzężenie zwrotne - czerpiąc z tożsamości danego regionu, lokalne marki mogą przyczynić się do wzmocnienia jego wizerunku. Wspomagają one nie tylko kreowanie wizerunku obszaru swego pochodzenia, ale nawet wzmacniają ogólny wizerunek danego kraju. Szans dla rozwoju regionalnych marek należy upatrywać w polityce regionalnej UE. Przykładem może być rozporządzenie Council Regulation /EC/ nr 2081/92 z 14 lipca 1992, dotyczące ochrony i promowania tradycyjnej żywności regionalnej. Popularność lokalnych specjałów rośnie również m.in. ze względu na coraz silniejszy ruch antyglobalistyczny i jego działania wymie-rzone przeciwko wielkim koncernom oraz postawy etnocentryczne konsumentów. Uwarunkowania te stanowią poważne wyzwanie dla polskich przedsiębiorców.

Renata Orłowska, The impact of migration and demographic changes on employment and economic growth in the European Union

Rok 2006 został ustanowiony rokiem mobilnych pracowników w Unii Europejskiej. Temat mobilności pracowników jest niewątpliwie bezpośrednio związany z polityką migracyjną, realizowaną w krajach Wspólnoty. Jak pokazuje historia ostatnich lat ta polityka nie zawsze i nie we wszystkich krajach członkowskich była dopracowana i przemyślana. Kraje członkowskie Unii Europejskiej stoją przed groźnym problemem, a mianowicie problemem luki demograficznej, która jak pokazują scenariusze wzrostu populacji dotknie kraje Unii już w 2010 roku. Starzejące się wiec społeczeństwa, mała mobilność pracowników, nieodpowiednia polityka migracyjna, to wszystko ma oczywiście wpływ na wzrost gospodarczy i rynek pracy w całej Unii. Bez przeglądu dotychczasowych działań trudno będzie osiągnąć postanowione w strategii lizbońskiej cele, zwłaszcza, że minęło już 6 lat od zatwierdzenia strategii, a statystyki nie wskazują na bliskie rozwiązanie problemów. Stąd też liberalna polityka imigracyjna z odpowiednią polityką demograficzną wydają się tutaj być najbardziej realnym scenariuszem.

Zdzisław W. Puślecki, Central and Eastern Europe in the new conditions of the integration with the European Union and globalization process at the beginning of the 21st century

W rozważaniach szczególną uwagę zwrócono na rolę integracji europejskiej we włączaniu Europy Środkowej i Wschodniej do procesów globalizacji, z których największe korzyści uzyskują kraje najbardziej rozwinięte. Wskazano między innymi, że regionalizacja i globalizacja są zjawiskami bardziej komplementarnymi niż konkurencyjnymi względem siebie, oraz że powodują podobne zmiany w gospodarce globalnej i na obszarze danego regionu. Współcześnie w warunkach wzrastających współzależności międzynarodowych (globalizacja i integracja regionalna również oddziałują na siebie) uczestnictwo w ugrupowaniach regionalnych coraz częściej traktowane jest jako najbardziej skuteczny sposób zwiększania stopnia konkurencyjno¬ści gospodarek i przygotowania ich do wymogów działania na rynku globalnym.

Rozszerzenie na Wschód jest równocześnie dużym wyzwaniem dla samej UE, wynikającym także z problemów związanych z konkurencyjnością tego ugrupowania w stosunku do Stanów Zjednoczonych i Japonii, co związane jest z niższymi ogólnymi nakładami na prace badawcze i rozwojowe, chociaż w tym przypadku występują określone zróżnicowania. Kwestie zwiększania nakładów finansowych na prace badawcze i rozwojowe muszą uwzględniać również nowe kraje członkowskie z Europy Środkowej i Wschodniej funkcjonujące w ramach Unii Europejskiej.

Małgorzata Rozkwitalska, The transformation of Polish foreign trade in European integration process

Integracja ekonomiczna jest jednym z najważniejszych zjawisk mających miejsce w związku z procesami globalizacji na świecie. Dla regionu Europy Środkowo-Wschodniej (EŚW) integracja wyznacza kierunki rozwoju. Handel zagraniczny jest jednym z najważniejszych czynników determinujących wzrost gospodarczy. Dla państw EŚW zaangażowanych w proces integracji europejskiej, stowarzyszenie ze Wspólnotami Europejskimi i późniejsza akcesja wywarły znaczący wpływ na ich eksport i import.

W tym artykule autorka analizuje przemiany handlu zagranicznego w procesach integracji europejskiej jednego z krajów EŚW – Polski.

Marzenna A. Weresa, Technology gap between ‘old’ and ‘new’ EU member states

Celem artykułu jest ocena dystansu technologicznego, jaki istnieje między nowymi i starymi krajami Unii Europejskiej oraz analiza przyczyn występowania tego zjawiska. Luka technologiczna znajduje odzwierciedlenie w różnicach w specjalizacji w handlu zagranicznym obu grup krajów, które ilustruje kształtowanie się wskaźnika ujawnionych przewag komparatywnych (RCA). Kraje grupy UE15 posiadają przewagi komparatywne w handlu towarami wysokiej techniki. Dobra te nie zaliczają się natomiast do specjalizacji nowych krajów Unii Europejskiej (UE10). Tak zdefiniowana luka technologiczna jest efektem różnic w zdolności innowacyjnej, a w szczególności w rozmiarach nakładów na B+R oraz w jakości posiadanych zasobów ludzkich. Stosunkowo najmniejsze różnice między „starą” a „nową” UE występują w odniesieniu do zaangażowania przedsiębiorstw we współpracę w działalności innowacyjnej oraz w nakładach na rozwój technologii informatycznych ujmowanych jako odsetek PKB. Do liderów technologicznych Europy należą Szwecja oraz Finlandia, natomiast większość nowych krajów UE charakteryzuje się niską innowacyjnością. Relatywnie najlepszą pozycję wśród państw grupy EU10 mają Słowenia oraz Estonia.

Leszek E. Wincenciak, Nominal vs. real convergence in the light of Balassa-Samuelson effect. The case of Poland

W niniejszym artykule analizuję teoretyczne implikacje tzw. efektu Balassy-Samuelsona. Okres analizy obejmuje zarówno proces transformacji systemu politycznego, restrukturyzacji gospodarki oraz przygotowań do akcesji do Unii Europejskiej, która miała miejsce 1 maja 2004 r. Efekt Balassy-Samuelsona pokazuje w istocie związek pomiędzy różnicami w relatywnej produktywności pracy między Polską a UE oraz różnicami w inflacji. Występowanie tego efektu i jego siła mają istotne znaczenie dla kraju, który chciałby wstąpić do unii monetarnej. Jeśli efekt Balassy-Samuelsona jest znaczący, wówczas może się okazać, że bardzo trudne lub kosztowne stanie się spełnienie ‘nominalnych’ kryteriów konwergencji z Maastricht – stabilności cen i stabilności nominalnego kursu walutowego. W sytuacji kraju o sztywnym kursie walutowym efekt Balassy-Samuelsona przekładać się będzie na szybszy wzrost cen. Władze monetarne mogą być wtedy zmuszone do prowadzenia bardziej restrykcyjnej polityki monetarnej. Restrykcja monetarna może z kolei przyczynić się do wywołania luki dochodowej, czyli spowolnienia tempa wzrostu. Można również pokazać, że kryteria stabilności długu publicznego wymagają albo zrównoważonego budżetu, albo szybkiego wzrostu gospodarczego. W sytuacji nadmiernie restrykcyjnej polityki monetarnej może się okazać, że spełnienie tego kryterium będzie bardzo trudne. Wydaje się zatem, że warunkiem udanego wejścia Polski do strefy euro jest przede wszystkim reforma systemu finansów publicznych.

Grażyna Wojtkowska-Łodej, The challenges for integration of European Union in terms of energy management, in face of accession of Central and Eastern European countries

Wraz rozszerzeniem Unii Europejskiej o kolejne dziesięć państw rozpoczął się nowy etap w rozwoju procesów integracyjnych w Europie. Z uwagi na wyzwania jakie stoją współcześnie przed Unią Europejską, w szczególności związane z globalizacją i wzmożoną konkurencją, w nowej sytuacji wybór strategii integracji, oraz wspólnotowych działań w różnych obszarach działalności, będą decydowały o dalszej integracji i o tym czym Unia będzie w przyszłości.

W niniejszym artykule podjęto próbę określenia wpływu akcesji państw Europy Środkowej i Wschodniej na sytuację w dziedzinie energii w Unii Europejskiej. Uwaga została skoncentrowana na analizie nowych uwarunkowań i odpowiedzi na pytania jak rozszerzenie UE, o omawiane kraje, wpłynie na zaopatrzenie w energię i bezpieczeń¬stwo energetyczne, funkcjonowanie wewnętrznego rynku energii oraz ochronę środowiska naturalnego

Ponadto poddając analizie i ocenie uwarunkowania i stan dostosowań sektora energetycznego w państwach Europy Środkowej i Wschodniej, wskazano także na uwarunkowania i możliwości kontynuowania dotychczasowych przedsięwzięć wspólnotowych w dziedzinie energii oraz na wyzwania stojące przed Unią.

Leonas Zitkus, Neringa Cepaitiene, The EU regional policy in Lithuania: perspectives and lessons from practice of the financial support

W pracy zostały przedstawione dane statystyczne odnośnie do regionów Litwy, dane o absorbcji pomocy finansowej UE przez kraj i inne informacje, pokazujące nierównomierność rozwoju jego regionów. Pomoc strukturalna jest rozpatrywana w pracy jako katalizator wzrostu dysproporcji regionalnych, ponieważ stymuluje podaż, a nie popyt i wywołuje szereg problemów: deformację konkurencji oraz naturalnego rozwoju ekonomicznego i społecznego regionów.

Autor podkreśla, że narodowa polityka regionalna musi być zorientowana na zmniejszanie rozbieżności rozwoju regionów. Jednak, jak pokazują doświadczenia państw Europy Zachodniej, różnice pomiędzy najbardziej i najmniej rozwiniętymi regionami ciągle rosną. Główną ideą autora jest postulat, że złagodzenie i nawet eliminowanie ujemnego oddziaływania pomocy strukturalnej może być osiągnięte przez odpowiednie planowanie i zarządzanie środkami finansowymi. Przedstawione zostały argumenty i konkretne propozycje dla zapewnienia bardziej zbilansowanego wpływu pomocy strukturalnej na rozwój regionów kraju w następnym okresie.

Joanna Bednarz, Promotion of Polish exporters on the Central and Eastern Europe market – selected aspects

Polska, w porównaniu do innych Państw, niedawno rozpoczęła kompleksowe prace nad promowaniem polskich przedsiębiorstw i marek za granicą. 30 marca 2004 r., Zarządzeniem Nr 34 w sprawie utworzenia Zespołu do Spraw Promocji Rzeczypospo¬litej Polskiej, Prezes Rady Ministrów powołał Radę Promocji Polski.

Szczególne znaczenie dla tego programu ma działalność Ministerstwa Gospodarki w zakresie promocji i wspierania eksportu. Obejmuje realizację zarówno własnych przedsięwzięć promocyjnych, jak również wspieranie działań promujących polski eksport realizowanych przez inne podmioty. Składają się na to takie elementy jak: realizacja kompleksowych programów promocyjnych, dofinansowywanie kosztów udziału w targach i wystawach za granicą, wspieranie przedsięwzięć pod nazwą Domy Polskie, dofinansowywanie kosztów wydawnictw i materiałów promocyjnych, stworzenie Portalu Promocji Eksportu, realizację programu „Akademia Handlu Zagranicznego” i inne.

Jacek Grzywacz, Monika Burżacka-Majcher, The operation risk in export contracts faced by entrepreneurs

Współpraca gospodarcza z zagranicą należy do najważniejszych sfer funkcjonowa¬nia gospodarki i ma bezpośredni wpływ na przyrost produktu krajowego. Niestety, w dalszym ciągu nie należy ona do mocnych stron działalności przedsiębiorstw w Polsce. W rezultacie przychody z eksportu na jednego mieszkańca, pomimo systematycznego wzrostu, kształtują się na dużo niższym poziomie w porównaniu do pozostałych nowoprzyjętych członków Unii Europejskiej. Efektem ograniczonej aktywności polskich przedsiębiorstw na rynkach zagranicznych jest utrata korzyści związanych z wymianą międzynarodową. W opinii wielu przedsiębiorstw, taki stan rzeczy stanowi następstwo wysokich kosztów wywarzania, wzrostu konkurencji na rynkach światowych, niewłaściwej polityki kursowej, braku skutecznego wsparcia ze strony rządu, wysokich stóp procentowych, ale i ryzyka towarzyszącego obrotom z zagranicą.

Ważne jest, aby podejmując współpracę na rynkach międzynarodowych przedsię¬biorstwa dostrzegały specyfikę tego typu transakcji. Konieczność działania w odmiennych warunkach kulturowych, obyczajowych czy prawnych powoduje, że sam fakt podpisania kontraktu nie jest tożsamy z gwarancją osiągnięcia przewidywanych korzyści. W świetle potencjalnych zagrożeń towarzyszących transakcjom międzynarodowym kluczowego znaczenia nabierają działania o charakterze operacyjnym, takie jak staranny dobór partnera handlowego, wybór odpowiednich do danej sytuacji, sposobu zapłaty i formy rozliczenia, jednoznaczne określenie przepisów będących podstawą przy wyjaśnianiu ewentualnych sporów oraz konieczność dokładnego określenia warunków dostawy. Umiejętność analizy uwarunkowań działalności na zagranicznych rynkach i elastycznego dopasowywania się do ich specyfiki może przyczynić się do ograniczenia ryzyka i zwiększenia efektywności tego typu transakcji. Dokonując zatem próby oceny wagi ryzyka w kontraktach eksportowych warto brać pod uwagę przede wszystkim realia gospodarcze, które w wielu przypadkach bardziej niż np. zaburzenia polityczne rzutują na efekty współpracy.

Andrzej Cieślik, Why do multinational firms invest in Poland? Horizontal vs. vertical FDI

Osiągnięcia w dziedzinie teorii organizacji rynku z lat 80. XX w. umożliwiły rozszerzenie tradycyjnej teorii handlu zagranicznego opartej na modelu równowagi ogólnej i uwzględnienie w niej w sposób bezpośredni firm międzynarodowych. Według nowych teorii firmy międzynarodowe powstają w sposób endogeniczny i związane są z charakterystykami krajów, takimi jak różnice w relatywnym wyposażeniu w czynniki produkcji, relatywna wielkość ekonomiczna krajów, jak również z wysokością kosztów handlu i inwestycji pomiędzy krajami. W obrębie nowych teorii przedsiębiorstwa międzynarodowego tradycyjnie wyróżnia się dwa nurty. Pierwszy nurt związany jest z firmami zintegrowanymi poziomo, które chcąc ominąć bariery handlowe dokonują inwestycji mających na celu dostęp do rynku kraju goszczącego i wytwarzają tam takie same lub bardzo podobne dobra i usługi, co w kraju macierzystym. Drugi nurt koncentruje się na firmach zintegrowanych pionowo, które w celu redukcji kosztów dokonują międzynarodowej fragmentaryzacji procesu produkcji i lokują w kraju goszczącym relatywnie zasobnym w pracę relatywnie pracointensywne stadia produkcji. Relatywnie niedawno obydwa nurty zostały połączone w ramach jednych ram teoretycznych, określanych mianem modelu opartego na kapitale wiedzy, który dopuszcza współistnienie w stanie równowagi zarówno firm zintegrowanych poziomo jak i pionowo. Celem niniejszej pracy było zbadanie, który z motywów podejmowania bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce przez firmy międzynarodowe pochodzące z Unii Europejskiej jest dominujący przy użyciu bilateralnych danych panelowych dla 15 starych krajów członkowskich w latach 1989-2004. Okazuje się, że głównym motywem inwestowania w Polsce przez firmy z Unii Europejskiej jest dostęp do rynku krajowego, co jednak nie oznacza, że inwestycje mające na celu redukcję kosztów w ogóle nie występują.

Karolina Klecha, Activities of the biggest enterprises in the countries situated in the EU’s part of Central and Eastern Europe

Państwa Europy Środkowo-Wschodniej, które wkroczyły na początku lat 90. XX w. na drogę budowania gospodarki rynkowej, charakteryzuje szereg zmian zarówno jakościowych, jak i ilościowych. Jedną z tych zmian jest rosnąca rola przedsiębiorstw, których działalność coraz szerzej zaczyna wykraczać poza granice państwowe. Przystąpienie do UE dnia 1 maja 2004 r. ośmiu analizowanych państw otworzyło ich przedsiębiorstwom nowe szanse rozwoju.

W artykule dokonano analizy struktury największych przedsiębiorstw regionu w różnych ujęciach, jak przykładowo zyskowność branż, kraje lokalizacji czy główne gałęzie przemysłu reprezentowane przez sto największych przedsiębiorstw regionu Europy Środkowo-Wschodniej.

Wiesława Lizińska, Technology transfer and competitiveness of joint venture enterprises in the region of Warmia and Mazury

Jednym z wielu skutków napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych jest transfer technologii. Celem głównym pracy i badań była próba przedstawienia relacji między bezpośrednimi inwestycjami zagranicznymi a transferem technologii do przedsiębiorstw działających na terenie woj. warmińsko-mazurskiego. Badania empiryczne przeprowadzono na przestrzeni dwóch kolejnych lat 2003-2004 i objęto nimi 186 przedsiębiorstw (23,8% populacji). W przedsiębiorstwach wykorzystywano różne źródła pochodzenia stosowanych technologii, niejednokrotnie wykorzystywano więcej niż jedno źródło, a dla ponad połowy takim źródłem była zagranica.

W analizowanych przedsiębiorstwach przywiązywano dużą uwagę do zatrudniania osób o określonych kwalifikacjach, a uzależniając to od zmian w zatrudnieniu można zauważyć, że w firmach, w których ta forma była stosowana wzrost zatrudnienia był o wiele mniejszy, natomiast w firmach, w których nie była stosowana wzrost zatrudnienia był wysoki. Dla większości badanych przedsiębiorstw wprowadzane technologie miały złożone cele, ale najistotniejszym było unowocześnienie produkcji lub usługi (82% wskazań).

Aleksandra Nizielska, Transnational corporations’ activity in Poland

Artykuł przedstawia największe korporacje transnarodowe działające w Polsce. W części teoretycznej zaprezentowano ewolucję w definiowaniu korporacji trans¬narodowych, podstawowe cechy i wymiary tych podmiotów. Część praktyczna zawiera opis największych finansowych i niefinansowych korporacji transnarodowych, które dokonały inwestycji na polskim rynku.

Beata Stępień, The condition of Poland’s institutional environment from the multinational enterprises perspective

Instytucje tworzą strukturę wymiany ekonomicznej, a kształt tej struktury determinuje poziom kosztów transakcyjnych i jakość funkcjonowania rynku. Tworzenie ładu instytucjonalnego na miarę rozwiniętej gospodarki rynkowej powinno być jednym z priorytetów elit rządzących, choć to zadanie bardzo trudne w kraju, który kilkanaście lat temu dokonał rewolucyjnych zmian w swoim systemie politycznym i gospodarczym. Artykuł poświęcono omówieniu wagi i roli analizy instytucjonalnej w budowaniu konkurencyjności gospodarki oraz ocenie kondycji systemu instytucjonalnego z punktu widzenia inwestorów zagranicznych. Opinie przedsiębiorstw międzynarodowych na ten temat kondycji rynków goszczących mają taki walor, że budowane są w oparciu o analogiczne doświadczenia, czy spostrzeżenia z innych krajów i pokazują tym samym odchylenia danego zjawiska od jego poziomu w skali międzynarodowej. Poza tym kapitał zagraniczny, jak się powszechnie głosi, stanowi jedno z kół napędowych polskiej gospodarki, warto więc zabiegać o to, aby warunki funkcjonowania na naszym rynku spełniały oczekiwania tych inwestorów.

Marianna Strzyżewska, The influence of the competitive environment on the situation of Polish enterprises patio on foreign markets

Problemem analizowanym w tekście jest oddziaływania konkurentów na sytuację polskich przedsiębiorstw na rynkach zagranicznych. Teza tego opracowania brzmi: na rynkach zagranicznych polskie przedsiębiorstwa znalazły się w kleszczach konkurentów z krajów wysoko rozwiniętych, z jednej strony, i z Chin, z drugiej strony. Natomiast relacje między polskimi konkurentami sytuację tę umacniają.

Pierwszą ważną grupę zagranicznych konkurentów polskich przedsiębiorstw tworzą przedsiębiorstwa z krajów wysoko rozwiniętych. Konkurują one z polskimi przedsiębiorstwami głównie jakością produktów, znajomością marki, efektem kraju pochodzenia, co daje im przewagę konkurencyjną na rynku. Przewagę tę umacnia pierwszeństwo wejścia na rynki zagraniczne oraz pomoc rodzimych rządów. Drugą ważną grupą konkurentów są przedsiębiorstwa chińskie, które z kolei konkurują niską ceną wynikającą z niskich płac, opartych na niskim poziomie konsumpcji i systemie społeczno-politycznym, oraz niedowartościowanym juanie. Pokonanie tych dwu grup ich własną bronią jest dla polskich przedsiębiorstw niezwykle trudne. Oferują one odbiorcom zagranicznym produkty o nieco wyższej cenie niż Chińczycy i nieco niższej jakości niż firmy zagraniczne. Sytuację tę określam jako „sytuację w kleszczach” między obu ważnymi grupami konkurentów. Wyjście z niej mogłoby nastąpić, między innymi, dzięki wykorzystaniu sieci powiązań produkcyjnych w ramach sektora lub współpracy polskich eksporterów ukierunkowanej na internacjonalizację. W ramach sektorów brak jednak sił napędzających internacjonalizację. Również współpraca konkurentów spotyka się z negatywną postawą polskich kierowników przedsiębiorstw. Nie są oni skłonni jej podejmować z powodu braku zaufania do partnerów. W ten sposób polskie przedsiębiorstwa znalazły się w pułapce społecznej, która jest niekontrolowanym mechanizmem powstałym w wyniku egoistycznych zachowań poszczególnych partnerów. Ta pułapka nie pozwala im na uzupełnienia swoich zasobów, obniżenie kosztów transakcyjnych i uzyskanie efektów synergii dzięki współpracy. W efekcie utrwala „sytuację w kleszczach” między konkurentami zagranicznymi. Sytuacja ta ma konsekwencje dla rentowności eksportu, która obniża się, struktury eksportu, która pozostaje tradycyjna, struktury rynków, w której przeważają mało dynamiczne rynki krajów Unii Europejskiej oraz strategii wejścia i działania na rynkach zagranicznych, w których dominuje eksport.

Magdalena Markiewicz, The role of foreign banks in Central and Eastern Europe

Działalność banków zagranicznych w ramach lokalnych sektorów bankowych zawsze wzbudza wiele kontrowersji. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w sektorze bankowym wzbudzają znacznie więcej wątpliwości, niż w sektorze przemysłowym ze względu na ogromne znaczenie banków jako bezpośrednich (funkcja kredytowa) i pośrednich (organizowanie emisji papierów wartościowych) źródeł kapitału. Jednakże banki w krajach Europy Środkowo–Wschodniej prawdopodobnie nie osiągnęłyby obecnego stopnia rozwoju bez inwestycji banków zagranicznych, które w kluczowym okresie transformacji systemowej stanowiły istotne źródło kapitału w systemie bankowym.

Argumenty zwolenników i przeciwników bazują często na podejściu do tych samych zagadnień takich, jak stabilność systemu bankowego, bezpieczeństwo depozytów, ochrona rodzimych przedsiębiorstw, system nadzoru bankowego, możliwość obniżenia kosztów przez banki krajowe i zagraniczne, rozszerzenie zakresu produktów i podniesienie jakości oraz związana z tym presja konkurencyjna.

Izabela Pruchnicka-Grabias, Non-government commercial papers issues on the Polish money market in 1997-2005

Autorka analizuje rynek papierów komercyjnych w Polsce w latach 1997 – 2005 pod kątem liczby emitentów, wartości emisji, jak również organizatorów emisji i ich udziału w rynku. Pokazuje, iż rynek ten ulegał zmniejszaniu w ostatnich kilku latach. W opracowaniu przedstawiono liczne zalety tej formy pozyskiwania kapitału z punktu widzenia inwestorów, emitentów i organizatorów, jak również poświęcono uwagę słabym jej stronom i barierom w rozwoju rynku. Ponadto zaprezentowano prawne podstawy emisji tych papierów w Polsce. Autorka dochodzi do wniosku, iż papiery komercyjne są ważnym i potrzebnym sposobem pozyskiwania kapitału. Dlatego też należy rynek ten rozwijać poprzez stopniowe likwidowanie przedstawionych barier.

Anna Szelągowska, Mortgage banking in Poland. Vision for the future

Kredyty hipoteczne są istotnym narzędziem wspierania stabilnego rozwoju rynku nieruchomości w gospodarce każdego kraju. Banki hipoteczne, które specjalizują się w gromadzeniu długoterminowego kapitału przez emisję listów zastawnych, stają się coraz bardziej znaczącym źródłem finansowania inwestycji nie tylko w Polsce, ale i w innych krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Rozpoczęcie działalności pierwszych banków stricte hipotecznych w Polsce po kilkudziesięciu latach ich absencji na naszym rynku finansowym wpłynęło na wzrost poziomu konkurencyjności funkcjonujących dotychczas banków uniwersalnych, które poprzez utworzone w swoich strukturach piony bankowości hipotecznej także zajmują się kredytowaniem długoterminowych przedsięwzięć inwestycyjnych zabezpieczonych hipoteką ustanowioną na nieruchomościach posiadających odrębną księgę wieczystą.

Banki hipoteczne, jako instytucje specjalistyczne, mogą skutecznie konkurować na rynku kredytów hipotecznych z innymi uczestnikami tego rynku. Konkurencyjność kredytów hipotecznych w porównaniu z aktualną ofertą banków uniwersalnych, może rzutować na zmniejszenie problemu deficytu mieszkaniowego w Polsce jak i w innych krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Ta konkurencyjność banków hipotecznych polega w głównej mierze na emisji listów zastawnych, tanim pieniądzu oraz szybkiej i bardzo efektywnej procedurze kredytowej w szczególności dla dużych inwestorów (np. deweloperów).

Aleksandra Wytwer, Private equity development in Poland

W krajach rozwiniętych finansowanie przedsiębiorstw wykorzystujące kapitał wysokiego ryzyka jest ważnym czynnikiem rozwoju gospodarczego, zwłaszcza poprzez wpływ na poziom innowacyjności technologicznej kraju, jak również dzięki pobudzaniu rynku pracy. Private equity w Polsce rozwija się od niespełna dwudziestu lat. W porównaniu z wieloma innymi krajami jest to okres krótki, jednak należy pozytywnie ocenić osiągnięty przez niego w tym czasie poziom rozwoju oraz kierunki zachodzących w nim zmian.

Biorąc pod uwagę strukturę sektora polskich przedsiębiorstw, w którym 99,8% stanowią małe i średnie firmy dostarczające ok. 50% PKB rocznie, znaczenie sektora kapitału wysokiego ryzyka jako źródła ich finansowania nabiera szczególnego znaczenia. Działalność funduszy private equity jest jednak z jednej strony warunkowana istniejącymi regulacjami prawnymi w Polsce, a z drugiej skłonnością przedsiębiorców do akceptacji ryzyka i znajomością specyfiki tego sektora. W niniejszym artykule w syntetyczny sposób przedstawiono ewolucję sektora private equity w Polsce oraz zidentyfikowano najważniejsze czynniki mogące ograniczać jego rozwój w najbliższej przyszłości. Podjęto również próbę określenia miejsca polskiego sektora private equity w regionie Europy Środkowo-Wschodniej i najbardziej prawdopodobnych scenariuszy jego dalszego rozwoju.

Maria Bijak-Kaszuba, Regionalism as option of international trade policy

Przedmiotem opracowania jest regionalizm, zdefiniowany jako wszelka umowna polityka zmierzająca do redukcji barier handlowych między podzbiorem państw, niezależnie od geograficznego usytuowania tych państw względem siebie. Inną opcją międzynarodowej polityki handlowej jest multilateralizm, rozumiany jako umowna polityka o szerokim zasięgu promująca redukcję barier handlowych w sposób niedyskryminacyjny, chociaż wzajemny. Celem opracowania jest rozważenie wpływu rozprzestrzeniającego się regionalizmu, postrzeganego jako rozwiązanie typu second-best, na pożądany ekonomicznie multilateralizm.

Kluczowe dla zrozumienia problemu jest zdefiniowanie współczesnego, tzw. nowego regionalizmu. Z uwagi na swoją odmienność, a także odmienny kontekst, w jakim się tworzy, nowy regionalizm wymaga zmienionego podejścia teoretycznego. W teoretycznej dyskusji nad rolą regionalizmu wobec multilateralizmu wyodrębniają się dwa stanowiska: jedno z nich postrzega regionalizm jako alternatywną, konkurencyjną w stosunku do multilateralizmu opcję polityki handlowej, drugie traktuje regionalizm jako zjawisko endogeniczne, wywodzące się z multilateralizmu i komplementarne w stosunku do niego.

Stanisław Ładyka, Globalisation of the world economy and the processes of international regional integration

Globalizacja gospodarki światowej wciąga w swoją orbitę – w mniejszym lub większym stopniu wszystkie kontynenty i kraje. Dotyczy to, rzecz prosta, i to w coraz większej mierze, również naszego kraju. Należy przy tym zauważyć iż nasze więzy ze światem zewnętrznym mają obecnie charakter dwojaki: z jednej strony są to nadal więzy bezpośrednie z krajami trzecimi, z drugiej zaś z krajami tymi współpracujemy pośrednio, co wynika z naszej przynależności do Unii Europejskiej, której jesteśmy pełnym i aktywnym członkiem. Stąd zatem rozpatrując sytuacje Polski w warunkach globalizacji, trzeba ją jednocześnie widzieć w układzie wzajemnych stosunków globalizacji gospodarki światowej i międzynarodowej integracji regionalnej.

W tym duchu przygotowane opracowanie, podejmuje trzy wątki badawcze: po pierwsze problem genezy i głównych cech charakteryzujących proces globalizacji, po drugie problem analizy porównawczej procesów globalizacji i międzynarodowej regionalnej integracji gospodarczej i po trzecie problem ekonomicznych efektów globalizacji z jednej a integracji z drugiej strony. W przypadku pierwszym rozpatrywana zostaje kwestia ustalenia początków pojawienia się zjawiska globalizacji gospodarki światowej i wiążąca się z tym sprawa jego aspektu ilościowego i jakościowego. Chodzi o to czy zjawisko globalizacji stanowi tylko pomnożenie (choćby bardzo znaczne) dotychczas istniejących światowych powiązań gospodarczych, czy też stanowi jakościowo nową postać tych powiązań. Następnie, wychodząc z definicji „integracji regionalnej” przeciwstawia się tę postać integracji międzynarodowej procesowi globalizacji wskazując na zbieżność i odrębność obu tych procesów. Istota rzeczy tkwi w tym, iż głównym czynnikiem sprawczym procesów globalizacyjnych są siły rynkowe, natomiast nosicielem procesów regionalizacyjnych (integracyjnych) są państwa, ich agendy i instytucje, co zakłada działania interwencyjne. Jednak bliższa analiza wykazuje iż przeciwstawienia te nie muszą zawierać skutków antagonistycz¬nych i globalizacja i integracja mogą dokonywać się równolegle bowiem nie mogą się wzajemnie zastąpić. W końcowym fragmencie rozważań porównuje się efekty ekonomiczne globalizacji i integracji wskazując w szczególności na wiele zbieżności występujących w tym zakresie, jak też na zewnętrzne uwarunkowania określające pozytywny wymiar tych efektów.

Dorota Simpson, Seeking for global leadership style

Badanie i analizowanie stylów przywództwa w kontekście pogłębiającej się globalizacji oraz integracji europejskiej, ma swoje praktyczne uzasadnienie, szczególnie w odniesieniu do inwestycji bezpośrednich. Od kilku lat badania w tej dziedzinie prowadzone są w ramach międzynarodowego projektu GLOBE, w którym biorą udział uczeni z ponad sześćdziesięciu krajów. Uzyskane wyniki wskazują, że style przywództwa w dużym stopniu zdeterminowane są uwarunkowaniami kulturowymi. Analiza krajów europejskich pokazała, że występują istotne różnice w stylach przywództwa pomiędzy dwoma częściami Europy: północno-zachodnią i południowo-wschodnią. Menedżerowie z pierwszej grupy krajów są bardziej zorientowani na wyniki, osiągnięcia, realizację celów oraz przyszłość. Stąd preferowane cechy to umiejętność integrowania, inspirowania i podejmowania decyzji. Natomiast styl przywództwa menedżerów z drugiej grupy krajów odznaczał się takimi atrybutami, jak autokratyzm, zachowanie twarzy, przestrzeganie procedur, przywiązywanie wagi do statusu, czy umiejętności administracyjne. Kultury tych krajów są mniej zorientowane na przyszłość i potrzebę osiągania celów, za to bardziej uwidocznione jest w nich zachowanie dystansu władzy. Mimo postępującej integracji krajów europejskich istniejące różnice kulturowe wywierają określony wpływ na styl przywództwa. Dlatego podejmując inwestycje bezpośrednie warto mieć na uwadze wyniki badań, prowadzonych w tej dziedzinie, gdyż wiedza ta i jej praktyczne wykorzystanie mogą się przyczynić do osiągnięcia sukcesu w biznesie. Należy podkreślić, że znajomość uwarunkowań kulturowych nie tylko ułatwia zrozumienie różnic w stylach przywództwa, ale także ma zastosowanie w negocjacjach handlowych i kierowaniu personelem.

Stanislav Štofko, Katarína Štofková, Clusters as a reaction to globalization

Współcześnie w dobie narastającej presji procesów globalizacyjnych przedsiębior¬stwa są zmuszone do reakcji oraz dostosowania się do tych trendów. Dlatego też coraz bardziej popularną formą prowadzenia działalności gospodarczej staje się zawiązywanie klastrów.

Artykuł przedstawia różne warianty analiz, którym w ujęciu teoretycznym mogą być poddane omawiane podmioty, kreuje potencjalne klastry, które mogą powstać w regionie Žilina oraz przedstawia zarys programów wspierających powstanie i rozwój klastrów na Łotwie, w Republice Czeskiej, w Słowenii oraz na Węgrzech.

Krystyna Żołądkiewicz, Processes of globalization and the Closer Economic Relations Agreement between Australia and New Zealand

Procesy globalizacyjne powodują konieczność eliminacji barier handlowych. Powinno to zapewnić sukces na płaszczyźnie regionalnej i międzynarodowej. Jednocześnie mają miejsce dwie przeciwstawne tendencje: do niedyskryminacji (poprzez wielostronne rokowania handlowe) oraz eskalacja w tworzeniu ugrupowań integracyjnych, które są wyjątkiem od jej stosowania. Jak jednak wskazują analizy te dwie tendencje mogą się wspomagać. Zgodnie z WTO jedną z najbardziej kompleksowych, efektywnych i zgodnych z wielostronnymi zasadami umów o wolnym handlu jest ANZCERTA (CER). Celem Umowy CER była liberalizacja wzajemnych relacji Australii i Nowej Zelandii dla podniesienia ich międzynarodowej konkurencyj¬ności. Wraz z innymi umowami stanowi ona podstawę scalania obu gospodarek. Integracja ma miejsce praktycznie we wszystkich dziedzinach - wymianie towarowej, usługach czy harmonizacji polityk i ma wymiar WTO-plus. W 2004 roku podjęto decyzję o utworzeniu Jednolitego Rynku Ekonomicznego. Ma to w jeszcze większe większym stopniu wykreować strukturę gospodarczą zdolną do reagowania na wyzwania globalne.